अफजल खानाचा वध – प्रतापगडावरील इतिहासातील थरारक घटना

अफजल खानाचा वध हा मराठा इतिहासातील एक अत्यंत निर्णायक आणि थरारक प्रसंग आहे. छत्रपती शिवाजी महाराजांच्या दूरदृष्टी, धाडस आणि युद्धनीतीचे हे उत्तम उदाहरण मानले जाते. प्रतापगडाच्या पायथ्याशी घडलेली ही घटना केवळ एक मुठभेट नव्हती, तर मराठा स्वराज्याच्या उभारणीतील एक महत्त्वाचा टप्पा ठरली.

छत्रपती शिवाजी महाराज आणि अफजल खान यांच्यात प्रतापगड येथे झालेल्या ऐतिहासिक संघर्षाचे चित्रण

🏰 अफजल खान कोण होता?

अफजल खान हा विजापूरच्या आदिलशाही राजवटीतील एक बलाढ्य सेनानी होता. त्याला महाराष्ट्रातील वाढत्या मराठा सामर्थ्याचा धोका वाटू लागला होता. त्यामुळे छत्रपती शिवाजी महाराजांचा प्रभाव कमी करण्यासाठी त्याला पाठवण्यात आले.


🛡 शिवाजी महाराजांची रणनीती व तयारी

छत्रपती शिवाजी महाराजांना अफजल खानाचा स्वभाव व नियोजनाची कल्पना होती. म्हणूनच त्यांनी प्रतापगड किल्ल्यावर अधिष्ठान बांधले आणि तिथेच रणनीती आखली. मावळ्यांना योग्य त्या सूचना दिल्या. स्वतःच्या अंगावर लोखंडी कवच परिधान करून, बाघनखे आणि कट्यार सोबत ठेवली.


🤝 भेटीची योजना

अफजल खानाने शिवाजी महाराजांना मैत्रीपूर्ण चर्चेसाठी प्रतापगडाच्या पायथ्याशी भेटीस बोलावले. दोन्ही बाजूंनी मोजके अंगरक्षक ठरवण्यात आले. भेट ठरल्याप्रमाणे एका तंबूमध्ये झाली.


⚔️ अफजल खानाचा वध – घटनाक्रम

भेटीदरम्यान अफजल खानाने शिवाजी महाराजांना मिठी मारली आणि अचानक पाठीवर कट्यार चालवण्याचा प्रयत्न केला. मात्र, शिवाजी महाराज सज्ज होते. त्यांनी बाघनख्याने त्याचे पोट फाडले आणि कट्यारीने घाव घातला. अफजल खान खाली पडला आणि नंतर सय्यद बंडा यांच्या सहाय्याने त्याला उचलण्याचा प्रयत्न झाला, परंतु जयसिंहाचे सैन्य आणि मराठ्यांनी प्रतिकार करून त्याला ठार केले.


🏹 घटनेनंतरची लढाई

अफजल खानाच्या मृत्यूनंतर आदिलशाही सैन्यात घबराट पसरली. प्रतापगडाच्या खालच्या भागात मोठी लढाई झाली. शिवाजी महाराजांच्या नेतृत्वाखाली मराठ्यांनी अफजल खानाचे सैन्य पराभूत केले. हा विजय स्वराज्याच्या विस्तारासाठी खूप महत्त्वाचा ठरला.


🏆 इतिहासातील महत्त्व

अफजल खानाचा वध फक्त एक वैयक्तिक विजय नव्हता, तर तो मराठा स्वराज्याच्या स्थापनाकडे उचललेला निर्णायक पाऊल होता. या घटनेमुळे शिवाजी महाराजांचे सामर्थ्य अधिक दृढ झाले आणि लोकांमध्ये त्यांच्याबद्दलचा आदर व श्रद्धा वाढली. आदिलशाहीला मोठा धक्का बसला.


📖 सांस्कृतिक आणि लोककथांतील स्थान

अफजल खानाचा वध हा विषय अनेक लोककथा, पोवाडे आणि इतिहासकारांच्या लेखांमध्ये समाविष्ट आहे. प्रतापगड आजही या घटनेचा साक्षीदार म्हणून उभा आहे. इथल्या स्मारकातून ही पराक्रमी घटना आठवली जाते.


📝 निष्कर्ष

अफजल खानाचा वध हा एक नियोजित, बुद्धिमत्तेने भरलेला, आणि राजकारण व युद्धशास्त्र यांचा उत्तम मिलाफ असलेला ऐतिहासिक प्रसंग होता. छत्रपती शिवाजी महाराजांचे पराक्रम, यशस्वी रणनिती, आणि स्वराज्य स्थापनेतील त्यांच्या कृतीमागील दूरदृष्टी याचे हे प्रतीक आहे.

📘 अफजल खानाचा वध – 25 MCQs

  1. अफजल खान कोणत्या सुलतानाच्या दरबारात सेनापती होता?
    A) मुघल सम्राट
    B) आदिलशहा
    C) निजामशहा
    D) बहमनी राजा

  2. प्रतापगडाची स्थापना कोणी केली होती?
    A) संभाजी महाराज
    B) शिवाजी महाराज
    C) शाहाजी महाराज
    D) रामचंद्र पंत

  3. अफजल खानाने शिवाजी महाराजांना कुठे भेटीस बोलावले होते?
    A) पुरंदर
    B) रायगड
    C) प्रतापगडाच्या पायथ्याशी
    D) सिंहगड

  4. अफजल खानाने भेटीवेळी कोणता हल्ला केला?
    A) बाण मारला
    B) कट्यारीने पाठीत वार केला
    C) तलवारीने घाव केला
    D) विष दिले

  5. शिवाजी महाराजांनी अफजल खानावर कोणते शस्त्र वापरले?
    A) कटार
    B) बाघनखे
    C) भाला
    D) गुंजी

  6. अफजल खानाचा मृत्यू कशामुळे झाला?
    A) विषप्रयोग
    B) गळा दाबून
    C) बाघनखे व कट्यार यांच्या घावाने
    D) तलवारीच्या एकाच वाराने

  7. अफजल खानाच्या मदतीस आलेला प्रमुख अंगरक्षक कोण होता?
    A) फजल खान
    B) सय्यद बंडा
    C) मुल्ला अहमद
    D) निजाम खान

  8. शिवाजी महाराजांनी भेटीपूर्वी कोणती काळजी घेतली होती?
    A) मंत्रोच्चार केले
    B) गुप्त संदेश पाठवला
    C) लोखंडी कवच परिधान केले
    D) बंदूक लपवली

  9. अफजल खानाचा वध कोणत्या वर्षी झाला?
    A) 1656
    B) 1659
    C) 1664
    D) 1670

  10. प्रतापगड कोणत्या जिल्ह्यात आहे?
    A) रायगड
    B) पुणे
    C) सातारा
    D) नाशिक

  11. अफजल खानाच्या मृत्यूनंतर काय झाले?
    A) युद्ध टळले
    B) आदिलशाही सैन्याचा पराभव झाला
    C) शिवाजी महाराज पळाले
    D) खानाचे सैन्य विजयी झाले

  12. बाघनखे म्हणजे काय?
    A) तलवार
    B) नखांसारखे लोह उपकरण
    C) बाण
    D) लाकडी काठी

  13. प्रतापगड किल्ला कोणत्या डोंगररांगेत आहे?
    A) सह्याद्री
    B) महाबळेश्वर रांग
    C) अजंठा
    D) सातमाळ

  14. अफजल खानाचा वध कोणत्या महत्त्वाच्या ऐतिहासिक टप्प्याशी जोडला जातो?
    A) मराठा-मुघल युद्ध
    B) स्वराज्य स्थापनेचा प्रारंभ
    C) संभाजी महाराजांचा राज्याभिषेक
    D) पुरंदरचा तह

  15. अफजल खानाच्या लष्करात अंदाजे किती सैनिक होते?
    A) 5,000
    B) 10,000
    C) 12,000-15,000
    D) 20,000

  16. प्रतापगडावरील लढाईत कोणते मराठा सेनापती सहभागी होते?
    A) रायाजी नाईक
    B) गोदाजी जाधव
    C) नेताजी पालकर
    D) शहाजी महाराज

  17. अफजल खानाचे मूळ कार्यक्षेत्र कोणते होते?
    A) विजापूर
    B) बीजापूर
    C) अहमदनगर
    D) दौलताबाद

  18. अफजल खान शिवाजी महाराजांना का मारू इच्छित होता?
    A) वैयक्तिक सूड
    B) आदिलशाही साम्राज्य टिकवण्यासाठी
    C) दिल्ली सत्तेचा आदेश
    D) आर्थिक लाभासाठी

  19. प्रतापगड किल्ल्याचा मुख्य उपयोग कोणता होता?
    A) बाजारपेठ
    B) लष्करी ठिकाण
    C) शैक्षणिक केंद्र
    D) बंदर

  20. अफजल खानाच्या सैन्याचा मागोवा कोण घेत होता?
    A) जयसिंह
    B) शिवाजी महाराजांचे मावळे
    C) शाहिस्तेखान
    D) सुभेदार नाईक

  21. अफजल खानाचा वध नंतर लोककवितेत कसे जपले गेले?
    A) प्रवचनांमधून
    B) ऐतिहासिक कथा
    C) पोवाड्यांद्वारे
    D) धार्मिक ग्रंथातून

  22. प्रतापगडावर कोणते स्मारक आहे?
    A) अफजल खान वध स्मारक
    B) संभाजी राजे समाधी
    C) युद्ध स्मारक
    D) शिवमंदिर

  23. शिवाजी महाराजांनी अफजल खानाशी कोणत्या हेतूने भेट घेतली?
    A) तह करण्यासाठी
    B) धोरणात्मक योजना राबवण्यासाठी
    C) त्याला बंदी बनवण्यासाठी
    D) न्यायालयीन समजुतीसाठी

  24. शिवाजी महाराजांच्या विजयाचे वैशिष्ट्य काय होते?
    A) आकस्मिक निर्णय
    B) पूर्वनियोजन आणि चातुर्य
    C) मोठे सैन्य
    D) परकीय मदत

  25. अफजल खान वधाने मराठा साम्राज्याला काय मिळाले?
    A) आर्थिक संपत्ती
    B) जनमानसात आत्मविश्वास आणि राजकीय बळ
    C) परकीय राजांचा पाठिंबा
    D) दिल्लीची सत्ता